Separacja – to tak zwane rozdzielenie małżonków od stołu i łoża. Separacja może być zarówno faktyczna jak i formalna czyli orzeczona przez sąd.
Prawna separacja polega na uchyleniu wspólnoty małżeńskiej, bez prawa wstępowania małżonków w kolejny związek małżeński. W niektórych krajach Europy Zachodniej aby sąd wydał orzeczenie rozwodu, musi być ono poprzedzone odpowiednim okresem separacji.
Zgodnie z polskim prawem przesłanką separacji jest zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. Rozpad ten nie jest jednocześnie trwały, gdyż trwały rozpad małżeństwa jest przesłanką dla udzielenia rozwodu. Separacji nie można udzielić gdyby z jej powodu ucierpiałoby dobro małoletnich dzieci lub gdyby separacja była sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Można ją orzec na zgodny wniosek małżonków, jeśli nie posiadają oni wspólnych małoletnich dzieci.
Orzeczenie separacji wywołuje identyczne skutki jak orzeczenie rozwodu. Różnicą jest kwestia powrotu małżonka do noszonego wcześniej nazwiska. Na wskutek orzeczenia o separacji ustaje majątkowa wspólność małżonków, przestaje obowiązywać także domniemanie pochodzenia od męża matki, dziecka które urodziło się po upłynięciu 300 dni od separacji.
O zniesieniu separacji orzeka sąd na zgodne żądanie małżonków. W momencie zniesienia separacji jej skutki ustają.