Rodzina zastępcza – rodzina pełniąca opiekę nad małoletnim dzieckiem, którego biologiczni rodzice są nieznani, nie żyją, nie posiadają władzy rodzicielskiej bądź ich władza rodzicielska została ograniczona. Rodziny zastępczej nie można stworzyć dla dziecka do którego jeden z rodziców posiada pełnię rodzicielskiej władzy.
Aby małżeństwo lub osoba samotna mogła zostać rodziną zastępczą, zgodnie z obowiązującym polskim prawem musi spełnić następujące warunki:
Rodziny zastępcze za pokrycie wydatków, które związane są ze sprawowaniem opieki rodzicielskiej otrzymują częściowy zwrot poniesionych kosztów. Jego wysokość ustalana jest zależnie od wieku oraz stanu zdrowia dziecka.
Rodziny zastępcze można podzielić ze względu na spokrewnienie opiekunów i dzieci - rodziny zastępcze spokrewnione i rodziny zastępcze niespokrewnione. Innym kryterium podziału jest ilość przyjętych pod opiekę dzieci. Są to rodziny zastępcze zawodowe (sprawujące opiekę nad co najmniej trojgiem dzieci) i rodziny zastępcze niezawodowe (opiekujące się jednym lub dwójką dzieci).