Konkubinat – trwały związek pomiędzy kobietą i mężczyzną, który nie został potwierdzony zawarciem związku małżeńskiego. Jest to związek nieformalny, nie posiadający rejestracji cywilnej oraz religijnego usankcjonowania. Kobieta żyjąca w takim związku to konkubina, natomiast mężczyzna konkubin bądź konkubent. W języku polskim słowo konkubinat ma bardzo negatywny wydźwięk.
W konkubinacie dwoje ludzi żyje ze sobą jak małżeństwo, pomimo iż nie zawierało związku małżeńskiego. Związki tego typu są coraz bardziej popularne, a w niektórych krajach są nawet bardziej rozpowszechnione niż małżeństwo. Z tego względu w Holandii, Belgii czy Francji istnieje możliwość zarejestrowania konkubinatu, co powoduje podobne skutki prawne do zawarcie małżeństwa, min. prawo do dziedziczenia, czy możliwość pozwania konkubenta o alimenty.
W Polsce konkubinatu nie można zarejestrować, nie można także dochodzić spraw spadkowych, alimentacyjnych bądź też innych wynikających z tytułu pozostawania w konkubinacie Osoby pozostające w konkubinacie nie mogą ubiegać się o wspólne przysposobienie dziecka czy wspólne sprawowanie funkcji opiekuna. Konkubenci są dla siebie osobami najbliższymi jedynie w świetle prawa karnego. W praktyce oznacza to możliwość odmowy zeznań w sprawie swojego konkubenta.
Kościół katolicki konkubinat traktuje jako grzech, znieważający godność małżeństwa , niszczący pojęcie rodziny oraz osłabiający znaczenie wierności. Według Kościoła akt płciowy dopuszczalny jest tylko i wyłącznie w małżeństwie. Poza nim stanowi grzech ciężki, uniemożliwiający przyjęcie Komunii sakramentalnej.